Hồi nhỏ, cứ vào tháng chạp, lũ trẻ nông thôn chúng tôi thường hóng chuyện người lớn chỉ để biết ngày nào làng cúng thành hoàng dịp tất niên. Lễ cúng diễn ra ở đình làng với khá nhiều món nhưng bọn trẻ chỉ hau háu nhìn những chõ xôi điều. Cúng xong, ông chủ lễ vét số xôi trong nồi cho lũ trẻ, mỗi đứa một nhúm nhỏ thôi, vậy mà mừng hết lớn.

Đứa nào cũng nâng niu, ngắm nghía phần xôi của mình. Từng hạt xôi hồng thắm, óng ánh trên mẩu lá chuối xanh um sao mà đẹp lạ lùng. Chúng tôi nhẩn nha ăn từng chút một, nhai chầm chậm để lắng nghe cái ngọt mềm thơm dẻo mà sao xôi vẫn hết rất nhanh. Chỗ lá chuối sạch tưng rồi mà có đứa cứ liếm qua liếm lại.


Tối đó tôi chìm trong giấc mơ màu hồng, không phải giấc mơ hồng lãng mạn của người lớn mà là giấc mơ xôi điều, “ăn” mãi cho đến khi chị tôi đập dậy, nói mày mơ gì mà miệng cứ chóp chép làm tao không ngủ được.

Lớn lên, nghe chị kể mới biết cái màu đỏ hồng bắt mắt của xôi điều là nhờ chế biến từ quả gấc. Gấc chín bỏ vỏ, bóp nhuyễn phần cơm bao quanh hạt rồi trộn đều với nếp ngự đã gút (vo rồi để ráo). Cho nếp đã tẩm màu gấc vào nồi, hấp cách thủy khoảng hai chục phút là xôi chín.

Xôi điều phải được nấu bằng nếp ngự mới “đúng điệu”. Mà nếp ngự lại là món “độc quyền” của quê tôi bởi vì giống nếp này chỉ chịu cho chất lượng tuyệt hảo trên cánh đồng Ga Sa Huỳnh (xã Phổ Thạnh, huyện Đức Phổ, Quảng Ngãi). Đem nó gieo trên “đồng người”, dù chỉ cách đó vài cây số, cũng sẽ biến thành nếp thường, hạt tong teo, màu đùng đục, độ dẻo thơm chỉ hơn gạo tẻ một chút, không đáng kể. Hỏi một trăm nông dân Sa Huỳnh thì cả trăm đều nói như thế.

Nếp ngự Sa Huỳnh hạt tròn mẩy, bột nhiều, màu trắng tinh. Khi thành xôi, nếp dẻo và thơm lựng. Đặc điểm này của nếp ngự khiến nó trở thành vật phẩm không thể thiếu trong lễ cầu hôn, vì nó tượng trưng cho sự dẻo dai, bền bỉ, không thể rời nhau của lứa đôi khi đã xe tơ kết tóc. Tiếng đồn bay xa, nhiều bà mẹ ở các vùng lân cận như Đức Phổ, Mộ Đức (Quảng Ngãi), Tam Quan, Hoài Nhơn (Bình Định) thường lặn lội đến Sa Huỳnh tìm mua vài giạ nếp ngự về hỏi vợ cho con.

Quê tôi đang độ cúng tất niên. Nhà có con gái khéo tay thường nấu món xôi điều. Tôi lại rưng rưng nhớ về tuổi thơ trên sân đình làng với những hạt xôi nếp ngự hồng tươi trên mảnh lá chuối xanh um...