Nhóm học trò cũ, cùng qua thời “phổ thông”, đang ngồi trên ghế giảng đường đại học, “mẫu số chung” là…nghèo, kiếm cái chữ trầy lên trật xuống, mời tôi dự liên hoan cuối năm với tư cách là thầy giáo…năm xưa. Vợ tôi can, thanh niên bây giờ nó uống như…cọp, anh mà đi, chắc…chết! Sẵn có chút “ga” từ đám tất niên của một người bạn, tôi “hiên ngang”: Canh Dần mà em, không vào hang cọp làm sao bắt được cọp?

Không gian “bữa tiệc” cho tôi một cảm giác bình yên: quán cóc ven đường, cách không xa cổng làng với lũy tre xanh sẫm. Sau mấy cốc…bia tươi nhắm với phồng tôm, câu chuyện lan man về những vui buồn quê kiểng, chuyện học hành trên phố, chuyện cơm áo gạo tiền và chuyện Tết. Sẵn có “máu”…viết báo, tôi im lặng nghe và ghi nhớ, thỉnh thoảng “phỏng vấn” bằng những lời hỏi thăm, trao đổi và chia sẻ. Những gì tôi “tốc ký” trong đầu chỉ là những chắp vá rời rạc, nhưng cũng đủ “vẽ” lên từng số phận, từng mảnh đời, những tâm hồn đẹp, chất mạnh mẽ và những kỳ vọng của lớp trí thức xuất thân từ…mái chèo và gốc rạ.
Năm nay là năm thứ hai H. ăn Tết xa nhà. Cha của H. làm nghề đánh cá và mất tích trong một trận bão. Cô sinh viên Đại học Bách Khoa luôn cháy bỏng khát khao có được “chỗ đứng” trong ngành công nghệ thông tin tại tỉnh nhà Quảng Ngãi. H. điện về cho mẹ: “Thèm ăn Tết với mẹ và em lắm, nhưng tiền tàu xe ra vô tốn bạc triệu, xót quá! Con ở lại phụ việc cho một nhà hàng du lịch, ngày Tết họ trả thù lao cao, con dành dụm để sắm cái laptop cho nó ra hồn. Với lại, con phải làm thêm để sang năm còn lo cho em con vào thành phố thi đại học nữa chứ. Mùng mười, bạn con vào, mẹ nhớ gửi hũ củ kiệu, vài cái bánh chưng, mấy cái bánh mứt bọc giấy đỏ xanh để con ăn tết muộn với bạn bè là được”.

Q., năm thứ nhất ngành xây dựng, từng theo anh trai làm phụ hồ 2 năm, ban ngày “đánh bạn” với xi măng, sắt thép, tối về chong đèn học đến 2 giờ sáng. Cha mẹ Q. rỏ nhiều giọt mồ hôi trên hai sào ruộng bạc màu nhưng vẫn không thoát khỏi cảnh “đói nghèo trong rơm rạ”. Q. phải bươn chải từ rất sớm, vừa phụ giúp gia đình vừa nuôi “mộng lớn” bước vào cổng trường đại học, mơ được…đội mũ cứng, rày đây mai đó với màu áo xanh công nhân để xây nên những tòa nhà to đẹp. Tết này Q. cũng bị “kẹt” tại một công trình xây dựng ở Bình Dương. Nào phải với tư cách là quản đốc hay chỉ huy công trường “to tát” gì cho cam, mà người ta thuê chàng “kỹ sư tương lai” này trông coi… kho vật tư trong những ngày trước và sau Tết. Q. ừ ngay, vậy là lỗi hẹn với Tết quê nhà. Q. “mạnh tay” tạm ứng một triệu rưỡi, gửi một triệu về cho mẹ sắm Tết, số còn lại, mua “con dế mèn” giá bình dân tặng người yêu để dễ “kết nối” tâm tình trong những ngày xuân. Tiễn những người bạn ra bến xe về quê, Quang cười : “Ăn Tết vui nghen, nhớ mang vào thật nhiều cá khô và mắm ruốc nhé”.

Ở cái làng “nửa chèo nửa cuốc” này, dù đó đây vẫn còn lởn vởn bóng khổ nghèo nhưng số thanh niên lên phố học đại học ngày một nhiều. Cũng lạ, hầu hết những điểm sáng học hành đều thuộc diện con em của những gia đình neo đơn, thậm chí có cả những gia đình “ăn bữa trưa lo bữa tối”. Có lẽ cái nghèo không làm nhụt nổi cái chí vượt thoát, khát khao lập nghiệp của đám trai làng. Và có lẽ tiền bạc không đưa được những bàn chân lười nhác, rủng rỉnh ăn chơi, đến với sách vở. Vậy nên đã có vài “cậu ấm” lên phố học, hằng năm cũng nghỉ hè, nghỉ Tết như ai nhưng sau bốn năm, hỏi bằng tốt nghiệp đâu để bố đi xin việc thì mới…té ngửa: chẳng có mảnh “giấy lộn” nào. Hóa ra, những “đại gia” bấy lâu đã đưa tiền cho con lên phố…đốt mà không hề  hay biết.

Nhiều tin vui đến với tôi trong buổi “gặp nhau cuối năm”: chính quyền đang chuẩn bị buổi giao lưu với sinh viên nhân dịp đầu xuân. Từ diễn đàn này, những trí thức trẻ sẽ bộc lộ nguyện vọng, suy nghĩ, dự định của mình với quê hương. Vui hơn nữa là tin thể thao: Chiều mùng ba Tết sẽ diễn ra trận bóng đá giao hữu giữa đội sinh viên “làng ta” và đội tuyển thanh niên “làng mình”. Thanh Chi, cựu sinh viên Đại học Bách Khoa, cho biết giai đoạn chuẩn bị (quần áo, giày vớ cầu thủ, tài chính, cơ cấu giải thưởng…) đã hoàn tất, chỉ đợi giờ bóng lăn. Thanh Chi còn “bật mí”: Anh chị em sinh viên và cựu sinh viên đang học tập và sinh sống tại thành phố Hồ Chí Minh dù còn nhiều khó khăn vẫn động viên nhau lập “Quỹ khuyến học” dành cho thế hệ đàn em ở quê nhà, coi như đó là bàn tay ấm áp dắt các em trên con đường học tập. Dự kiến những học sinh từ TH đến THCS thuộc diện nghèo trong xã, có thành tích học tập xuất sắc sẽ được nhận quà từ quỹ này ngay trong Tết Canh Dần. Tôi xúc động khi biết rằng trong số tiền nhỏ ấy có giọt mồ hôi của những sinh viên vì lận đận áo cơm mà phải chấp nhận những mùa xuân xa xứ. Từ cổng làng đi ra rồi lại đau đáu ngày về, tình yêu làng xóm, quê hương của những sinh viên nông thôn nhiều khi chỉ mộc mạc và giản đơn như thế.